Wyłączenie karalności za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe na przykładzie czynnego żalu

W systemie prawa represyjnego (prawa karnego materialnego, prawa wykroczeń i prawa karnego skarbowego) istnieje szereg okoliczności, które wyłączają odpowiedzialność za popełnienie czynu zabronionego. Okoliczności te rzutują na popełniony czyn bądź to w ten sposób, że pozbawiony jest on bezprawności (np. obrona konieczna), winy (np. niepoczytalność) lub karalności (np. czynny żal). Dzisiejszy wpis zostanie poświęcony tej ostatniej okoliczności i to okoliczności szczególnej, bo najszerzej wykorzystywanej w praktyce, a więc czynnemu żalowi karnoskarbowemu (art. 16 k.k.s.).

Istota czynnego żalu 

Zaraz na wstępie muszę zaznaczyć, że konstrukcja czynnego żalu w kodeksie karnym skarbowym finalnie prowadzi sprawcę przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego do bezkarności. Żeby jednak po stronie sprawcy takie dobrodziejstwo miało miejsce, musi zostać spełniony szereg przesłanek, tj.:

• zawiadomienie przez sprawcę organu powołanego do ścigania o popełnionym przestępstwie skarbowym lub wykroczeniu skarbowym (pisemnie, ustnie do protokołu lub w drodze elektronicznej z kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym),
• ujawnienie istotnych okoliczności tego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, a w szczególności osób współdziałających w jego popełnieniu,
• uiszczenie w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego w całości wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej popełnionym czynem (o ile czyn polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej), z tym że warunek ten będzie również spełniony, jeśli zapłata uszczuplonej należności nastąpi bez wezwania i wyznaczenia terminu ze strony organu,
• złożenie przedmiotów podlegających obligatoryjnemu przepadkowi (o ile czyn nie polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej),
• uiszczenie równowartości pieniężnej przedmiotów podlegających obligatoryjnemu przepadkowi (o ile występuje niemożność złożenia tych przedmiotów), z tym że nie dotyczy to przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Skuteczność i dopuszczalność czynnego żalu

Zastrzeżenia w tym miejscu wymaga jednak to, że oprócz w/w przesłanek ustawodawca wprowadził szereg okoliczności negatywnych, a więc takich, które nie mogą mieć miejsca, aby dokonanie czynnego żalu i związanego z nim profitu było skuteczne lub w ogóle dopuszczalne.

W związku z tym, aby czynny żal był skuteczny, to organ ścigania:

• nie może mieć wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
• nie może rozpocząć czynności służbowej zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia, chyba że rozpoczęcie i przeprowadzenie tej czynności nie dostarczyło podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Z kolei, aby konsekwencja czynnego żalu była dopuszczalna, to sprawca nie może być:

• kierującym wykonaniem ujawnionego czynu, a więc osobą, która organizuje czyn i włada zachowaniem bezpośredniego sprawcy,
• polecającym wykonanie ujawnionego czynu, a więc osobą, która wykorzystuje uzależnienie innej osoby od siebie i poleca jej wykonanie czynu zabronionego,
• osobą, która zorganizowała grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą kierowała, chyba że dokonała zawiadomienia ze wszystkimi członkami takiej grupy lub związku,
• prowokatorem, a więc osobą, która nakłaniała inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Decyzja o dokonaniu czynnego żalu z pewnością nie należy do najłatwiejszych. Skorzystanie z tej instytucji, to – co do zasady – nic innego jak denuncjacja na samego siebie. W praktyce warto zatem dokonać rachunku zysków i strat przy wykorzystaniu tej instytucji. Warto również dokonać oceny tego czy ewentualny czynny żal będzie skuteczny lub w ogóle dopuszczalny. Tą materię zawsze jednak warto omówić z adwokatem. Fachowa pomoc może bowiem okazać się bezcenna w uzyskaniu karnoskarbowej bezkarności.

adwokat Szymon Janiga