Katalog przesłanek rozwodowych (cz.I)

Ze względu na wyrażoną w Konstytucji RP zasadę trwałości małżeństwa do uzyskania rozwodu konieczne jest zaistnienie i niezaistnienie określonych okoliczności (przesłanek). Istnieją cztery przesłanki dopuszczalności rozwodu. Należy do nich: trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, brak sprzeczności rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci, brak sprzeczności rozwodu z zasadami współżycia społecznego oraz brak żądania rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Przesłanki te tradycyjnie dzieli się na pozytywne i negatywne. Z uwagi na obszerność problematyki dzisiejszy wpis ograniczony będzie jedynie do zarysowania pozytywnych przesłanek rozwodowych.

Trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego

Przepisy regulujące instytucję rozwodu nie przewidują katalogu przyczyn rozwodowych (np. zdrady, bezpłodności etc.). W art. 56 § 1 k.r.o. posłużono się jedynie ogólnym pojęciem stanowiącym podłoże orzeczenia rozwodu, a więc „trwałym i zupełnym rozkładem pożycia małżeńskiego”. Pojęcie to statuuje pozytywne przesłanki rozwodowe, w tym sensie że m.in. ich zaistnienie stanowi warunek konieczny do uzyskania rozwodu.

Pożycie małżeńskie (więzi)

Pożycie małżeńskie wyraża się w szczególnego rodzaju wspólnotach (więziach), tj. wspólnocie duchowej, fizycznej oraz gospodarczej. Wspólnota duchowa oparta jest na wewnętrznej więzi psychicznej między małżonkami oraz pełnej, wzajemnej lojalności. Z kolei więź fizyczna nakłada na małżonków obowiązek fizycznego współżycia, z tym że konkretne okoliczności, tj. wiek, choroba, wyjazd mogą uzasadniać niewykonywanie tego obowiązku. Wspólnota gospodarcza polega zaś na prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego.

Zupełny rozkład pożycia

Z zupełnym rozkładem pożycia małżeńskiego mamy zatem do czynienia wówczas gdy co do zasady wszystkie więzi łączące małżonków (duchowe, fizyczne i gospodarcze) uległy zerwaniu. W skrajnych przypadkach przyjmuje się jednak, że rozkład pożycia można uznać za zupełny również wtedy gdy między małżonkami ustały tylko więzi duchowe i fizyczne, a elementy więzi gospodarczej (np. wspólne zamieszkiwanie) wywołane są szczególnymi okolicznościami. Podkreślić jednak wypada, że ustanie więzi duchowych nie oznacza konieczności wrogiego nastawienia do siebie małżonków. Zachowanie poprawnych stosunków pomiędzy separującymi się od siebie małżonkami leży bowiem w interesie wspólnych dzieci.

Trwały rozkład pożycia

Do uznania, że rozkład pożycia jest trwały konieczna jest oparta na doświadczeniu życiowym ocena, że okoliczności konkretnej sprawy wykluczają powrót małżonków do pożycia. Oceny tej dokonuje się przez ustalenie przyczyn, które wywołały zupełny rozkład pożycia. Jako założenie przyjmuje się, że tylko ważne powody mogą doprowadzić do rozkładu pożycia. Pomocne w tym wypadku są również indywidualne cechy charakteru małżonków.

Przyczyny rozkładu pożycia

W orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego tradycyjnie wyróżnia się trzy rodzaje tych ważnych powodów mogących doprowadzić do rozkładu pożycia. Przyczyny te określa się mianem:

• zawinionych,
• niezawinionych,
• zawinionych lub niezawinionych (w zależności od okoliczności sprawy).

Do zawinionych przyczyn rozkładu pożycia zalicza się m.in.: zdradę, groźbę, opuszczanie współmałżonka, lenistwo, prostytucję, skazanie za zbrodnię prawomocnym wyrokiem, brak szczerości, alkoholizm, hazard, zatajanie choroby, złe traktowanie członków rodziny, nieetyczne postępowanie, bezczynny tryb życia, narkomanię, agresję, odmowę wzajemnej pomocy, zmianę wyznania czy poniżanie małżonka. Z kolei wśród niezawinionych przyczyn rozkładu pożycia wskazuje się m.in.: chorobę fizyczną lub psychiczną, różnicę charakterów, niedobór seksualny czy impotencję. W zależności od konkretnych okoliczności sprawy przyczyny zawinione lub niezawinione to m.in.: bezpłodność, niewłaściwe zachowanie się rodziny małżonka, różnica światopoglądów czy różnica wieku (zob. szerzej E. Szczepanowska, J. Ignaczewski (red.) Komentarz do spraw o rozwód, Warszawa 2016, s. 35 i nn.).

Uwagi końcowe

Zupełność i trwałość rozkładu pożycia muszą wystąpić łącznie. Zupełność rozkładu pożycia nie zawsze łączy się z jego trwałością. Niekiedy bowiem mogą mieć miejsce sytuacje, w których okoliczności sprawy prowadzą do przekonania, że po pewnym czasie można oczekiwać przywrócenia pożycia. Dzieje się tak przede wszystkim w sytuacji, gdy małżonkowie skłonni byli w przeszłości przebaczać sobie uchybienia małżeńskie stanowiące ważne powody rozkładu.

Końcowo wypada mi nadmienić, że samo zaistnienie trwałego i zupełnego rozkładu pożycia nie prowadzi automatycznie do uzyskania rozwodu. Wystąpienie bowiem choćby jednej ze wskazanych na wstępie przesłanek negatywnych prowadzi
w procesie o rozwód do oddalenia powództwa. Jednakże o tym, kiedy te przesłanki negatywne mają miejsce, będzie mowa w kolejnym wpisie.

adwokat Szymon Janiga