Niemajątkowe skutki rozwodu

Uprawomocnienie się wyroku orzekającego rozwód niesie ze sobą paletę skutków prawnych. Skutki te tradycyjnie dzieli się na niemajątkowe i majątkowe. Z uwagi na obszerność problematyki dzisiejszy wpis zostanie w całości poświęcony niemajątkowym skutkom rozwodu. Do takich skutków rozwodu należy przede wszystkim: ustanie małżeństwa i możliwość zawarcia nowego małżeństwa, powrót do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, ustanie praw i obowiązków małżeńskich, wyłączenie domniemania pochodzenia dziecka od męża matki, a ponadto wyłączenie możliwości wspólnego przysposobienia przez rozwiedzionych małżonków oraz wyłączenie możliwości powierzenia im wspólnej opieki nad dzieckiem.

Ustanie małżeństwa i możliwość zawarcia nowego małżeństwa

Wyrok orzekający rozwód powoduje, że małżeństwo przestaje istnieć. Zmienia się dzięki niemu stan cywilny małżonków. W momencie prawomocności wyroku stają się oni osobami tzw. stanu wolnego. Dzięki temu mogą ponownie wstąpić w związek małżeński. Nowe małżeństwo mogą zawrzeć również między sobą.

Powrót do nazwiska noszonego przez ślubem

Generalną zasadą jest to, że małżonkowie zachowują – mimo rozwodu – nazwiska, jakie uzyskali w związku z zawarciem małżeństwa. Wyjątek od tej zasady przewiduje przepis art. 59 k.r.o. Zgodnie z jego treścią: w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Podnieść wypada, że skorzystanie z uprawnienia wynikającego z art. 59 k.r.o. zależy wyłącznie od małżonka, który zmienił nazwisko w związku z zawarciem małżeństwa. Były małżonek nie może domagać się odebrania drugiemu małżonkowi prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 2 lutego 1978 r., IV CZ 11/78, LEX nr 8065). Termin trzech miesięcy ma charakter zawity. Oznacza to, że po jego bezskutecznym upływie uprawnienie z art. 59 k.r.o. wygasa. Powrót do nazwiska noszonego przed ślubem może nastąpić wówczas tylko w oparciu przepis 4 ust. 1 ustawy z 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska. W takim przypadku rozwiedziony małżonek będzie musiał wykazać istnienie ważnych powodów omawianej zmiany.

Ustanie praw i obowiązków małżeńskich

Kolejnym niemajątkowym skutkiem rozwodu jest ustanie praw i obowiązków małżeńskich, o których mowa w art. 23-30 k.r.o.  Z tego względu małżonkowie nie mają obowiązku wspólnego pożycia, ani zachowania wierności. Zaznaczyć jednak w tym miejscu należy, że w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego związanie się małżonka z innym partnerem po rozkładzie związku małżeńskiego, lecz przed orzeczeniem rozwodu, nie ma wpływu na ustalenia w zakresie winy rozpadu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 28 września 2000 r., IV CKN 112/00, OSNC 2001, nr 3 poz. 41, LEX nr 44291).

Wyłączenie domniemania ojcostwa

Orzeczenie rozwodu rzutuje również na możliwość zastosowania domniemania ojcostwa, o którym mowa w art. 62 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem: jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki. Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Skutki rozwodu związane z przysposobieniem

Zgodnie z art. 115 § 1 k.r.o. przysposobienie wspólne innej osoby możliwe jest tylko przez małżonków. Poza tym w myśl art. 146 k.r.o. wspólne sprawowanie opieki na dzieckiem może zostać powierzone wyłącznie małżonkom. Uprawomocnienie się rozwodu powoduje więc, że takie osoby nie mogą wspólnie przysposobić dziecka czy otrzymać nad nim opieki. Pamiętać jednak należy, że mimo rozwodu byli małżonkowie nie tracą jednak wspólnych praw i obowiązków przysposabiających. W razie rozwodu dziecko przysposobione nadal jest traktowane jak dziecko obojga małżonków.

adwokat Szymon Janiga