Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności – negocjacje

W poprzednim wpisie zasygnalizowano, że zastosowanie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnoskarbowej wymaga przeprowadzenia właściwej procedury. Jest ona złożona z dwóch etapów. Pierwszy etap sprowadza się do negocjacji z finansowym organem postępowania przygotowawczego (art. 142-147 k.k.s.). Drugi zaś odbywa się przed sądem (art. 148-149 k.k.s). Poniżej zostaną zarysowane najistotniejsze kwestie, jakie wyłaniają się na pierwszym etapie postępowania w przedmiocie zastosowania tego środka karnego. Omówiona zostanie kwestia wniosku sprawcy oraz wniosku organu postępowania przygotowawczego.

1. Wniosek sprawcy

Postępowanie o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności rozpoczyna zgłoszenie przez sprawcę przestępstwa (wykroczenia) skarbowego wniosku o zezwolenie. Adresatem wniosku jest organ postępowania przygotowawczego. Wniosek składa się na piśmie lub ustnie do protokołu. Zgłoszenie wniosku limitowane jest terminem. Niedopuszczalnym jest bowiem zgłoszenie wniosku po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia.

Na skuteczne zgłoszenie wniosku nie ma znaczenia forma prowadzonego postępowania przygotowawczego. W związku z tym wniosek można zgłosić w postepowaniu, które ma postać dochodzenia lub śledztwa. Znaczenia pozbawionym jest również organ, przed którym taki wniosek złożono. Dlatego też w praktyce może nim być finansowy organ postępowania przygotowawczego (naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzedu celno-skarbowego lub Szef KAS) albo niefinansowy organ postępowania przygotowawczego (Policja, ABW, CBA etc.). Drugi przypadek aktualizuje jednak obowiązek oddania sprawy do rozpoznania finansowemu organowi postepowania przygotowawczego (art.134 § 4 k.k.s.).

W przypadku sprawcy, który ma ukończone lat 17, lecz nie ma ukończonych lat 18, wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może zgłosić w jego imieniu przedstawiciel ustawowy.

Dowody wykonania czynności warunkujących dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (załączniki wniosku)

Do wniosku każdorazowo załącza się dowody wykonania czynności, które warunkują dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Do takowych dowodów należą więc potwierdzenia uiszczenia należności publicznoprawnej, kwoty koniecznej do uiszczenia tytułem kary grzywny oraz zryczałtowanych kosztów postępowania. W niektórych przypadkach do wniosku nalezy również załączyć zgodę na przepadek przedmiotów lub potwierdzenie uiszczenia równowartości pieniężnej, jaka podlega przepadkowi.

Wykonanie wyżej wspomnianych czynności nie stanowi gwarancji przekazania wniosku do sądu. Oznacza natomiast początek negocjacji z finansowym organem postępowania przygotowawczego.

Brak załączników wniosku

Wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności podlega kontroli formalnej. Dlatego też w razie nieprzedłożenia dowodów warunkujących rozpoczęcie procedury negocjacyjnej, wzywa się sprawcę (osobę, od której wniosek pochodzi) do uzupełnienia brakującego dowodu w terminie 7 dni. Uzupełnienie braku, oznacza że wniosek wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. Nieuzupełnienie braku w terminie oznacza bezskuteczność wniosku.

Cofnięcie wniosku

W praktyce możliwym jest cofnięcie wniosku przez sprawcę (przedstawiciela ustawowego). Nie jest to jednak dopuszczalne wówczas, gdy nie upłynął miesiąc od jego złożenia, a nadto po wniesieniu do sądu wniosku o udzielenie zezwolenia przez organ postępowania przygotowawczego.

Skutkiem cofnięcia wniosku, jest zatrzymanie uiszczonych przez sprawcę kwot do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Kwoty te stanowią przedmiot zabezpieczenia grożących kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.

Ponowne złożenie wniosku nie jest natomiast dopuszczalne.

2. Wniosek organu

Bezpośrednio po skutecznym zgłoszeniu wniosku sprawcy, mają miejsce negocjacje, co do wysokości konsekwencji majątkowych za popełnione przestępstwo (wykroczenie skarbowe). Zwieńczeniem tych negocjacji staje się wniosek organu postępowania przygotowawczego o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Adresatem tego wniosku jest sąd.

Wniosek organu stanowi zamiennik aktu oskarżenia. Z tego względu konstrukcyjnie przypomina taki akt. Zawiera oznaczenie sprawcy, czynu oraz jego kwalifikacji prawnej. Wskazuje się w nim wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Podaje się w nim informacje o wykonanych przez sprawcę obowiązkach warunkujących skorzystanie z omawianego środka karnego.

Uzależnienia organu

W praktyce złożenie wniosku przez organ może być uzależnione od dokonania przez sprawcę dodatkowych czynności. Do takich czynności ustawodawca zalicza uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej, jeśli do czasu zakończenia negocjacji nie została ona uiszczona. Ponadto złożenie wniosku przez organ może być uzależnione od uiszczenia dodatkowej kwoty na poczet kary grzywny. Suma dodatkowej kwoty i kwoty wpłaconej uprzednio nie może jednak przekroczyć połowy górnej granicy ustawowego zagrożenia za miarodajne przestępstwo (wykroczenie) skarbowe. Nadto organ może uzależnić swój wniosek od wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy ewentualnie od uiszczenia równowartości pieniężnej tych przedmiotów. Wreszcie organ może uzależnić swój wniosek od uiszczenia pozostałych kosztów postępowania.

Czas, rodzaj i sposób wykonania obowiązków, od których organ zamierza uzależnić wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności wymaga jednak w pierwszej kolejności wysłuchania sprawcy (przedstawiciela ustawowego).

3. Uwagi końcowe 

Odmowa wniesienia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności wymaga wydania przez organ postanowienia. Podlega ono jednak kontroli odwoławczej. Sprawca (przedstawiciel ustawowy) mają prawo wywiedzenia na takie postanowienie zażalenia. Rozpoznaje je organ nadrzędny nad finansowym organem postępowania przygotowawczego. Nieuwzględnienie zażalenia wywołuje takie same skutki w przedmiocie uiszczonych należności, jak cofnięcie wniosku przez sprawcę (zabezpieczenie na poczet przyszłych konsekwencji karnoskarbowych). Uwzględnienie zaś pozwala na uruchomienie etapu sądowego zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Temu etapowi przyjrzymy się zaś niebawem w kolejnym wpisie.

adw. Szymon Janiga