Treść wyroku w sprawach o rozwód

Trzonem wyroku rozwodowego jest rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. W zależności od okoliczności sprawy kognicja sądu rozwodowego rozciąga się jednak na obowiązek lub możliwość rozstrzygnięcia o jeszcze wielu innych doniosłych sprawach rodziny. Do tych obowiązków lub możliwości należy rozstrzyganie o: winie rozkładu pożycia małżeńskiego, władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków, kontaktach rodzica z dzieckiem, obowiązku alimentacyjnym rodziców względem małoletniego dziecka lub między małżonkami, wspólnym mieszkaniu małżonków, a nawet o podziale majątku wspólnego. Dzisiejszy wpis poświecony jest krótkiemu omówieniu każdego z tych rozstrzygnięć.

Rozstrzygnięcie o winie

Zgodnie z art. 57 k.r.o., orzekając rozwód, sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków, sąd zaniecha orzekania o winie. W takiej sytuacji następuje ustalenie, że żaden z małżonków nie ponosi winy. Ustalenie to ma charakter ostateczny. Małżonkowie nie mogą po rozwodzie dochodzić tego rozstrzygnięcia w innych postępowaniach, ani dowodzić jego istnienia lub nieistnienia, jako przesłanki innych rozstrzygnięć.

Orzeczenie o winie ma znaczenie moralne, ale rodzi również konsekwencje prawne. Do skutków rozstrzygnięcia o winie należy przede wszystkim roszczenie alimentacyjne między małżonkami (art. 60 k.r.o.). Ponadto wina w rozkładzie pożycia ma znaczenie ze względu na możliwość wykluczenia od dziedziczenia małżonka, wobec którego spadkodawca wystąpił o rozwód z orzeczeniem jego winy, a roszczenie to było uzasadnione (art. 940 § 1 k.c.). Pośrednio wina małżonków może mieć znaczenie przy ustalaniu nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 2 k.r.o.).

Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej i kontaktach rodzica z dzieckiem 

Na zasadzie art. 58 k.r.o. sąd rozwodowy uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie chyba, ze dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

W braku wyżej wymienionego porozumienia małżonków, sąd uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Na zgodny wniosek stron sąd rozwodowy nie musi orzekać o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.

Podnieść należy, że w wyroku rozwodowym rozstrzygnięcie co do władzy rodzicielskiej niekoniecznie musi sprowadzać się do brzmienia treści przepisu art. 58 k.r.o.. W toku postępowania rozwodowego znajdują bowiem zastosowanie również przepisy art. 109-112 k.r.o. Pozwalają one m.in. na pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie w toku sprawy rozwodowej, o ile wymaga tego dobro dziecka.

Zaznaczyć wypada również, że rozstrzygnięcie w materii władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem nie ma charakteru ostatecznego. W przypadku władzy rodzicielskiej może ulec późniejszej reformacji na zasadzie art. 106 k.r.o., a więc wtedy, gdy będzie tego wymagało dobro dziecka. Podobnie rzecz ma się co do kontaktów, z tym zastrzeżeniem, że podstawę do zmiany stanowi inna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, a mianowicie art. 111 (5) k.r.o.

Rozstrzygnięcie o obowiązku alimentacyjnym względem dzieci

Poza wyżej wymienionymi rozstrzygnięciami w wyroku rozwodowym zamieszcza się również orzeczenie o tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnego małoletniego dziecka. Rozstrzygnięcie to najczęściej sprowadza się do zasądzenia od jednego z rodziców renty alimentacyjnej oraz zobowiązania drugiego do ponoszenia pozostałych kosztów utrzymania dziecka oraz do osobistych starań o jego wychowanie. Wyjątkowo rzadko zdarza się jednak, że renta alimentacyjna zasądzana jest od obojga małżonków. Dzieje się tak, gdy piecza nad osobą dziecka byłaby powierzona osobie trzeciej.

Rozstrzygnięcie o obowiązku alimentacyjnym względem małżonka

Zgodnie z art. 60 k.r.o. w wyroku rozwodowym może zostać zamieszczone rozstrzygnięcie o alimentach od jednego małżonka wobec drugiego. Z punktu widzenia zasady winy dopuszczalne są następujące sytuacje zasądzenia renty alimentacyjnej między małżonkami:

• od niewinnego na rzecz niewinnego,
• winnego na rzecz winnego,
• winnego na rzecz niewinnego.

W pierwszych dwóch sytuacjach przesłanką zasądzenia alimentów jest stan stan niedostatku małżonka uprawnionego do tego rodzaju świadczenia. Z kolei w trzecim przypadku przesłanką zasądzenia alimentów między małżonkami jest to, że rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego.

Rozstrzygnięcie o wspólnym mieszkaniu

Orzekanie o wspólnym mieszkaniu zostało uregulowane w art. 58 § 2 k.r.o. Rozstrzygnięcie w tej materii może sprowadzić się do następujących sytuacji:

• podziału tego mieszkania lub przyznania go jednemu z małżonków,
• orzeczenia eksmisji jednego z małżonków,
• określenia sposób korzystania z tego mieszkania.

Pierwsza sytuacja jest najdalej idąca. Stanowi odpowiednik zniesienia współwłasności. Może objąć nawet prawo najmu. Uzależniona jest jednak od zgody obojga małżonków. Zgoda ta musi obejmować również kwestię opuszczenia mieszkania bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego.

Orzeczenie eksmisji w toku postępowania rozwodowego dotyczy sytuacji wyjątkowych. Wymaga rażąco nagannego postępowania jednego z małżonków, które uniemożliwia wspólne zamieszkiwania. Poza tym wymaga zgłoszenia takiego żądania przez drugiego małżonka. Nie pozbawia małżonka eksmitowanego tytułu prawnego do mieszkania (np. własności lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu) Nie jest natomiast dopuszczalne wówczas gdy, mieszkanie stanowi majątek osobisty małżonka, który rażąco narusza normy rodzinne lub społeczne.

Określenie sposobu korzystania z mieszkania polega z reguły na wydzieleniu każdemu z małżonków oddzielnej części mieszkania i określeniu pomieszczeń wspólnych. Ponadto w rachubę może wejść również orzeczenie określonych zakazów lub nakazów związanych z tym korzystaniem (np. nakaz ciszy nocnej, zakaz sprowadzania osób trzecich).

Orzeczenie o podziale majątku wspólnego 

W myśl art. 58 § 3 k.r.o. w wyroku rozwodowym może nastąpić podział majątku wspólnego. Istnieją jednak ku temu dwa ograniczenia. Po pierwsze, rozstrzygnięcie w tej kwestii następuje, o ile zażąda tego jeden z małżonków. Po drugie, podział majątku w rozwodzie nie może powodować nadmiernej zwłoki w rozstrzygnięciu o samym rozwodzie. Ze względu na to, że z reguły już sam rozwód pociąga za sobą dalekie emocje, które wydłużają to postępowanie, podział majątku w rozwodzie następuje w bardzo marginalnej ilości spraw.

Uwagi końcowe

Jak wynika z powyższego w sprawie rozwodowej sąd orzeka o większości spraw rodziny. Wspomnieć jednak wypada, że orzeczenia w sprawie rozwodowej zapadają nie tylko w formie wyroku. Nierzadko bowiem w toku postępowania rozwodowego pojawiają się postanowienia wydawane w trybie postępowania zabezpieczającego. Pozwalają one jeszcze przed wydaniem i uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego na tymczasowe uregulowanie wielu doniosłych kwestii. Dotyczy to m.in. władzy rodzicielskiej, alimentów czy kontaktów. W zdecydowanej mierze spraw, postanowienia te wydawane są na wniosek zainteresowanego. Wyjątek stanowią kwestie dotyczące pieczy nad dzieckiem. W tym wypadku tymczasowe zarządzenia sądu rozwodowego mogą bowiem zostać wydane również z urzędu.

adwokat Szymon Janiga