Istota i przesłanki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnoskarbowej

Licząc się z odpowiedzialnością za przestępstwo (wykroczenie) skarbowe nie sposób przejść obojętnie obok dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Jest to najbardziej popularna, oryginalna i atrakcyjna postać dobrodziejstwa prawa karnego skarbowego. Takie cechy tej instytucji wynikają z tego, że przy spełnieniu kilku warunków (w przeważającej mierze majątkowych), sprawca ma szansę niekaralności za czyn karnoskarbowy. Wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega bowiem wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego.

Istota dobrowolnego poddania się odpowiedzialności 

Choć może wydawać się to dziwne w zestawieniu ze środkami karnymi „prawa karnego pospolitego” (nakazami, zakazami etc.), to na gruncie prawa karnego skarbowego dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest właśnie środkiem karnym! Polega w ogólności na znacznym uproszczeniu procedowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Stanowi jeden z rodzajów konsensualnego (umownego) sposobu zakończenia postępowania karnego. Premiuje sprawcę w zamian za szybsze zakończenie jego sprawy przy jednoczesnym wymierzeniu mu dolegliwości wyłącznie natury majątkowej. Przesłanki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności stanowią materię art. 17 k.k.s. Dzieli się je na dwie grupy: pozytywne i negatywne (przeszkody).

Pozytywne przesłanki zastosowania dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Brak wątpliwości co do winy sprawcy i okoliczności popełnienia czynu

Przesłanka ta ma charakter podstawowy. To od jej spełnienia zależy możliwość badania kolejnych. W praktyce brak wątpliwości co do winy sprawcy i okoliczności popełnienia czynu oznacza, że organ postępowania przygotowawczego dysponuje wystarczającym materiałem dowodowym na przypisanie odpowiedzialności karnoskarbowej. Spełnienie tej przesłanki jest niezależne od okoliczności przyznania się przez sprawcę do winy.

Uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej pozostającej w związku z popełnionym czynem

Z wymagalną należnością publicznoprawną mamy do czynienia wówczas, gdy uprawniony podmiot ma prawną możliwość skutecznego domagania się od sprawcy zaspokojenia wierzytelności publicznoprawnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2012 r., V KK 327/11, BPK 2012, nr 1, poz. 1.2.17). Chodzi o należność ustaloną w toku odpowiedniego postępowania podatkowego, celnego itp. Chodzi również o należność, która nie została rozłożona na raty lub nie odroczono  jej płatności.

Wskazać przy tym należy, że przesłanka ta nie dotyczy czynów karnoskarbowych, w których należnośc publicznoprawna była jedynie narażona na uszczuplenie. Sprawca takiego czynu, chcąc skorzystać z omawianego dobrodziejstwa, nie musi zatem uiszczać należności publicznoprawnej, którą jedynie naraził na uszczuplenie.

Nie jest wymagane, aby uiszczenie odnośnej należności nastąpiło przez sprawcę. Zapłata może pochodzić od innej osoby (np. spółki prawa handlowego, w strukturze której funkcjonował sprawca).

Uiszczenie przez sprawcę kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny za dany czyn zabroniony

Inaczej rzecz przedstawia się w przypadku wykonania potencjalnej kary grzywny. W tej kwestii istnieje wyraźny wymóg osobistego dokonania tej płatności przez sprawcę.

Co do zasady najniższa kara grzywny za przestępstwo skarbowe wynosi 10 stawek dziennych. Stawka dzienna nie może zaś być niższa od 1/30 części minimalnego wynagrodzenia za pracę. W przypadku wykroczenia skarbowego kara grzywny określana jest kwotowo. Najniższa kara grzywny za wykroczenie skarbowe odpowiada kwocie 1/10 wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Odmienności od wyżej przywołanych progów wynikać będą z granic ustawowego zagrożenia karą. Określa je przepis szczególny kodeksu karnego skarbowego. Zaznaczyć jednak należy, że w praktyce wysokość należności uiszczanej tytułem kary grzywny, określona jest arbitralnie przez organ postępowania przygotowawczego.

Zgoda na przepadek przedmiotów 

Kolejnym warunkiem skorzystania z omawianego dobrodziejstwa jest wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów. Chodzi o przepadek co najmniej w takim zakresie, w którym jest on obligatoryjnej. W razie niemożności złożenia tych przedmiotów, koniecznym do uzyskania zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest uiszczenie ich równowartości pieniężnej.

Uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania.

Minimalna wysokość tych kosztów stanowi materię rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 8 grudnia 2005 r. w sprawie wysokości zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. W przypadku przestępstw skarbowych koszty tez wynoszą 1/10 minimalnego wynagrodzenia za pracę. Z kolei w przypadku wykroczeń skarbowych 1/2. Chodzi przy tym o wysokość wynagrodzenia za pracę obowiązującą w chwili złożenia wniosku.

Negatywne przesłanki (przeszkody) dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Negatywne przesłanki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie wymagają, aż tak szczegółowego omówienia. Wyrażone zostały w sposób jasny i wyczerpujący w przepisie art. 17 § 2 k.k.s. Sprowadzają się one do:

• zagrożenia przestępstwa skarbowego karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności,
• popełnienia przestępstwa skarbowego zagrożonego jedynie karą grzywny w warunkach powodujących lub mogących powodować nadzwyczajne obostrzenie kary,
• zgłoszenia interwencji co do przedmiotu podlegającego przepadkowi.

Uwagi końcowe

W praktyce uzyskanie wspomnianego dobrodziejstwa związane jest nie tylko ze sprostaniem wskazanym wymaganiom. Dla skorzystania z instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności koniecznym jest w pierwszej kolejności przeprowadzenie procedury negocjacyjnej z organem postępowania przygotowawczego, a następnie uzyskanie zezwolenia sądu. Przebieg tego dwuetapowego postępowania dalece wykracza poza ramy niniejszego wpisu. Dlatego jego zarys zostanie przedstawiony odrębnie i w niedalekiej przyszłości.

adw. Szymon Janiga